نقش و جایگاه روستاها در فرایند های توسعه اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی ، منطقه ای ، ملی و بین المللی و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی چون فقر گسترده ، نابرابری فزاینده،رشد سریع جمعیت، بیکاری، مهاجرت، حاشیه نشینی شهری و غیره موجب  توجه به  توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهری گردیده است. به نظر مایکل تودارو « ضرورت تقدم و توجه به توسعه روستایی نسبت به توسعه شهری به این علت نیست که اکثریت جمعیت جهان سوم در مناطق روستایی قرار دارند، بلکه به این علت است که راه حل نهایی مسئله بیکاری شهری و تراکم جمعیت ، بهبود محیط روستایی است. با برقراری تعادل مناسب بین امکانات  اقتصادی شهر و روستا و نیز ایجاد شرایط مناسب برای مشارکت وسیع مردم در تلاش هایی که برای توسعه ملی صورت می گیرد و متمتع شدن از مواهب آن ، کشورهای در حال توسعه گام بزرگی  در جهت  تحقق معنای حقیقی توسعه برخواهند داشت» (تودارو، 45،1366). فریدمن و ویتز از صاحب نظران مکتب روهوت هستند که در چارچوب توسعه همه جانبه روستایی به طرح الگوهایی چون توسعه روستایی- شهری می پردازند و توسعه  روستایی را فراتر از توسعه شهری در نظر می گیرند و توسعه ملی را در گرو توسعه  روستایی می دانند. تولن هم معتقد است که «جهان سوم  از طریق برنامه ریزی روستایی و توسعه  روستاهاست که به توسعه دست می یابد، از طریق بهره گیری از گسترش خیالی منافع توسعه شهرها در روستاها» (تولن،22،1368). از طرفی ، طرح ایده محور بودن انسان در فرایند توسعه  ضرورت توجه به مناطق روستایی که برخوردار از نیروی عظیم انسانی هستند، انسانی که هم به عنوان هدف توسعه و هم مهم ترین ابزار توسعه  محسوب می شود ، اهمیت می بخشد. در مناطق روستایی این نیروی انسانی که از آن به عنوان بخش مردمی یاد می شود به صورت سازمان نیافته و غیر متمرکز وجود دارد، فرایند وضعیتی که که شکسته شدن و فرسایش اراده و روحیه انسانی را به دنبال دارد. همچنین اگر بهره برداری از نیروی کار مازاد در جوامع روستایی را به عنوان عنصری موثر در فرایند توسعه  ملی لحاظ کنیم نقش توسعه روستایی  در فرایند توسعه ملی باید جایگاه و اهمیت خود را پیدا کند. به نظر افف حوزه فعالیت در توسعه روستایی شامل پنج بخش است که این بخش ها عبارتند از: 1. مدیریت منابع طبیعی،2. امور زیر بنایی روستایی،3. مدیریت منابع انسانی ،4. توسعه کشاورزی،5. توسعه فعالیت های  غیر کشاورزی، که به نظر او این بخش ها باید در چارچوب راهبرد توسعه نهادی مورد اهتمام قرار گیرند.

خلیل سلیمانیان-   رئیس گروه کارشناس ارشد جغرافیا گرایش جغرافیایی

اسماعیل ایزد پناه- کارشناس جغرافیا-گرایش برنامه ریزی روستایی

عبدا... دلیل- کارشناس جغرافیا گرایش برنامه ریزی شهری 

حمید رضا خوش قدم- کارشناس علوم اجتماعی

رضاقندالی - کارشناس ارشد مدیریت آموزشی

محمدعلی محمدی- کارشناس ارشد مهندسی کشاورزی گرایش توسعه روستایی

مقدمه:

توی دنیای امروز، برای خیلی چیزها، فرهنگ واژه ها تهیه کرده اند. ما هم گفتیم

برای خود «توسعه پایدار»، یه فکری بکنیم.

معنای توسعه پایدار

توسعه، یعنی:

زیادشدن ماشین توی شهرها وآلوده شدن هوای شهر

ساختن برجهای بالند با نمای شیشه ای دیوارهای 10سانتی واستفاده از کولر گازی برای سرد کردن

توسعه یعنی ارزش داشتن شلورک بودن آقایان در خیابان و امل بودن آقایان پیژامه پوش

کوتاه شدن شدن مانتوی خانم ها؛

خوردن نان باگت به جای تافتون؛

دستشویی های فرنگی، جای دستشویی های سنّتی رو، گرفتن؛

یه لقمه پیتزا، 4 دقیقه سکوت و یه لنگه دمپایی!

توسعه پایدار

یعنی:ادامه دادن برنامه های توسعه !

یعنی استمرار پروژه های عمرانی پیاده کردن الگوهای خارجی وبیگانه  

پسوند زیبایی برای توسعه در سخنرانی ها ونوشتنی ها

کلمه ای مرکب وجذاب که هر کس بهره خود را آزن می برد وکمتر به معنای واقعی بکار می رود!

کلمه ای که در قیامت از سودجویی سود جویان خود شکایت می کند!

انواع توسعه

توسعه طولی: بلند گذاشتن موی سر برای پسرها؛

توسعه عرضی: زیاد شدن دورشکم وشانه ها

توسعه کج: کج شدن گردن یک پدر فداکار، زیر بار مشکلات؛

توسعه خیابانی: زیاد شدن چاله چوله ها و سوراخ سمبه های توی خیابون؛

توسعه ورزشی: دونستن شماره کفش و رنگ چشم و تعداد سرماخوردگی های یک ورزشکار یا پرتاب کفش و چاقو و شیشه نوشابه به طرفش؛

توسعه جیبی: افزایش تعداد جیب ها، اعم از جیب شلوار، پیراهن، کت، کاپشن، بارانی و ... از دو به چهار، شش و در مواردی هم به هشت یا ده عدد.

توسعه منایع انسانی:زیادشدن نیروی انسانی غیر تخصصی در ادارات

توسعه فرهنگی: تولید آهنگ های بی هویت وغیر اصیل وتخریب موسیقی اصیل ایرانی و...

توسعه اجتماعی :ایجاد تشکل ها ی بی هویت برای گزارش به مسئولین  وتخریب فرهنگ تعاون بومی

اندر حکایت قورمه سبزی و توسعه!

یادم می آید که من از بچگی به آشپزی علاقه داشتم و دوست داشتم هر غذایی را که می خورم، بپزم. بنابراین از فرصت هایی که در خانه تنها بودم، استفاده می کردم برای پختن غذاهایی که تنها آنها را چشیده بودم. فکر می کردم فقط چشیدن یا دیدن غذا برای پختن آن کافی است. کافی است هر آن چه که در غذا دیده ام یا چشیده ام را با هم ترکیب کنم و آن غذا را خودم بپزم.

غافل از اینکه تنها با چشیدن و دستی از دور بر آتش داشتن نمی توان قورمه سبزی پخت چون دیگر در قورمه سبزی آماده نمی توان پیاز داغ و ادویه را یافت و قورمه سبزی ات گرچه نام آن را با خود به همراه دارد اما اثری از طعم و بوی قورمه سبزی مامان پز در آن نیست! نمی دانی چه موادی را چه زمانی و در چه حجمی با هم ترکیب کنی، ابتدا از کجا آغاز کنی، اول گوشت را باید تفت بدهی یا اول لیمو را باید بریزی. اصلا آیا گوشت باید تفت بخورد؟؟؟!!!

حکایت طرح های توسعه ای ما هم حکایت همان قورمه سبزی پختن بچگی های من است. گرچه من بعد از چند تجربه یاد گرفتم که باید ابتدا از مادرم نحوه قورمه سبزی پختن را بپرسم و ابتدا تئوری آن را بدانم و بعد چندین بار هنگام قورمه سبزی پختن با روش مشاهده مشارکتی همه اصول آن را دریابم و تازه چندین بار هم با نظارت مادرم قورمه سبزی را بپزم تا قورمه سبزی من هم قورمه سبزی "قابل خوردن" باشد و این درسی شد برای تمام زندگیم که قبل از شروع هر کاری دانش و تجربه آن را باید اندوخت و بعد دست به امتحان زد. تازه آن موقع ها بیچاره پدرم قورمه سبزی های من را هم می خورد و چیزی نمی گفت و چیزی هم نمی شد

توسعه و کشک!

خوانندگان به خوبی ملتفت شده اند که جناب شادیبای ما «سلّمه الله تعالی» (همان با شادیِ سابق خودمان) طبق فرهنگ و سنّت متجدّد شدن، شخصاً و از قدیم الایام، یکی از طرفداران سنّتی و هواداران جدی و پویای اشاعه سیستم توسعه، اونم از نوع فرنگیش، جسارتاً از جنسِ نوزادی، زنانه، مردانه، بچگانه، خلاصه همه رقم بوده است. ما همیشه مراتب طرفداری و هواداری خودمان را به انحا و طرق مختلف و خیلی رک و راست اعلام نموده ایم و باز هم می نُماییم؛ ولی افسوس و صدافسوس که هیشگی ککش نمی گزه و تحویلمون نمی گیره! هر چی عزّ و جز می کنیم که بابا، مام یه چیزی از توسعه اعم از منقول و غیرمنقول، فرنگی، آشی، پلویی و ... بارمون هَه! (به قول مرحوم به قولی: نرود (میخ آهنین در سنگ ...).

علی ایُ حال، این جناب شادیبای ما حالیش نیست می گه تمدن چیه؟ گفتگو کیلو چنده؟ اینا همش کشکه! من خودم همه جور الگوی علمی و عملی توسعه ام، ول کنید بابا، برید پیِ کارتون!

مام که نمی تونیم روی حرف جناب عالی حرف بزنیم، البته فعلاً.

به قول شاعر گفتنی که باید درِ دهنشو طلا اونم از نوع 24 عیارش بگیرن، «کلوخ انداز را پاداش، سنگ است».

این که چه طور شد که کلّه «مش قربون، بقالّ محلّه» شکست، داستانش طول و تفصیل دارد. مختصرش این که پیرمردِ ناکام پایش گیر کرد به سنگ جناب شادیبا و ...

فرهنگ و پنیر!

درست در همان نقطه ای که عده ای صف بسته بودند تا پنیر کوپنی شان را بگیرند، عده ای هم صف بسته بودند که روزنامه های عصر توزیع شود!

این «شادیبا» هم که عادت دارد همه چیز را به چشم ایراد و انتقاد نگاه کند، بنا کرد به عیب جویی ...

بی انصاف، دیگر هیچ فکر نکرد که این دوتا صف از یک مسئله مثبت و مفیدی هم حکایت می کند و آن، وجود موازنه و هماهنگی بین توسعه اقتصادی و توسعه فرهنگی است و نشان دهنده این واقعیت امیدبخش است که سطح فرهنگ، آن قدر بالا رفته است که مردم برای روزنامه هم به اندازه پنیر ارزش قایل اند، و در گرمای تابستان و سرمای زمستان، برای خرید روزنامه صف می بندند و مشتاقانه انتظار می کشند! چه می شود کرد؟ تا بوده همین بوده که عده ای مثل جنابِ «شادیبا» سلّمه الله تعالی، فقط جنبه منفی قضایا را می دیدند و عده ای هم مثل «مش قربون» بقالِ محلّ، جنبه مثبت آن را.

منتها برای پنیر، هر یک ماه یک بار، توی صف می رفتند و برای روزنامه، هر روزی یک بار. و این نشان می دهد که فرهنگ، خیلی اهمیت دارد، حتی بیشتر از پنیر!

به قول شاعر گفتنی: «زمانه را چو نکو بنگری همه توسعه فرهنگی است».

اندر فواید توسعه فرنگی!

از مدت ها قبل، خودمان را آماده کرده بودیم که چند کلمه حرف نه چندان حسابی، در پیرامون توسعه، اونم از نوع فرنگیش بنویسیم؛ ولی تا به خود جنبیدیم، اصل مسئله از سوی مسئولان مجله منتفی شد و ما نیز آن را کان لم یکن تلقی کردیم و چند کلمه حرف آماده، پیرامون توسعه فرهنگی، روی دستمان باد کرد!

البته، همان وقت در گوشه و کنار، یک شایعاتی شنیده می شد که: «فروش توسعه همه جوره». همچنین بفهمی نفهمی، کماکان ادامه دارد.

ولی چون ما عادت نداریم که توجه چندانی به شایعات بکنیم و از طرفی اسناد و مدارک جوان پسندانه ای نداشتیم، لذا جسارتاً به جناب شادیبا دستور دادیم که خود او قضیه را شخصاً به طور موقت، زیرسبیلی در کند، بلکه یک سیاست صبر و انتظاری پیشه نُماید، تا ببینم بعداً چه می شود!

قضیه گذشت و آن «بعداً» که ما در انتظارش بودیم پیش نیامد تا همین چندوقت پیش که ملتفت شدیم که در کشور چشم بادامی ها، همان ژاپن خودمان را می گویم، البته جسارت نباشد به شعور خوانندگان عزیزمان فقط می خواستیم یه چیزی گفته باشیم جهت خالی نبودن عریضه که الحمدالله مثل این که به خیر گذشت، چی می گفتیم. آهان! در جراید اعلان شده که در کشور چشم بادامی ها، متروها قسمت خانم ها و آقایان جدا شده است! عجب عجب، حالا خدا رحم کرده دیوار چین نکشیدند بینشان، که البته با این پیشرفت روزافزون فرنگی ـ اجتماعی، بعید نیست این کار را هم بکنند. نه امیدوار شدیم خداوکیلی، مثل این که آثار تجدید حیاتِ این پدیده پسندیده تمدّن، نمایان گردیده و یک شعف زایدالوصفی به ما دست داد که آن سرش ناپیدا!

لذا، دیدیم اگر این دفعه هم دیر بجنبیم، چه بسا که این تصمیم در باب توسعه نیز منتفی گردد و ما دیگر از گیرندگان این تصمیم مهم، فرصت تشکر و تقدیر پیدا نکنیم و چه بسا که بنده مجبور باشم قضیه را دوباره کان لم یکن تلقی و جسارتاً جنابِ شادیبای بیچاره را مجبور کنم که یک بار دیگر، قضیه را به طور موقت و شخصاً زیرسبیلی در نُماید! البته واضح است که به ما جماعت اتوبوس سوار، نیامده است که در امور اختصاصی جماعتِ مترو سوار، دخالت چندانی بنُماییم. منتها، چون قضیه جنبه تشکر و قدردانی دارد، لذا می توان گفت که چندان هم بی ربط نبوده و مانعی ندارد.

علی الخصوص که می خواهیم با اغتنام فرصت از صنف محترم راننده پیشـ ... پیشـ ... رفته اعم از وولوو، Taxi، شخصی، تریلی، هجده چرخ، خوش رکاب 1 و 2 و عن قریب 3 و ... پیشاپیش یک تشکری بنُماییم که اگر فردا پس فردا، این مسئله توسعه فرنگی به کشورهای پیش پا افتاده سرایت کرد، ما از قبل، تشکر خودمان را کرده باشیم

هوهو، چی چی. قطار، آماده حرکت است، مسافران محترم، هر چه زودتر سوار شوند! هوهو، چی چی. امروز دوازدهم مهر 1336 است، به آخرین اخبار توجه کنید: اوّلین ماه مصنوعی، توسط شوروی به فضا پرتاپ شد و زمین، صاحب دو ماه شد! هوهو، چی چی ... .

***

هوهو، چی چی. قطار فوق العاده، قطار فوق العاده! هوهو، چی چی. امروز 29 تیر 1348 است، هوهو، چی چی. آخرین خبر: ماه به تسخیر انسان درآمد. آرمسترانگ، اوّلین بشری است که در ماه، فرود آمد. هوهو، چی چی ... .

***

وقتی قطار توسعه، به سرعت، حرکت خودش را ادامه می داد، در ایران، ملت برای حفظ منافع کشور، همراه آیت الله کاشانی و دکتر مصدق، با پهلوی مبارزه می کردند تا سوار قطار توسعه بشوند؛ امّا با یک کودتای سیاسی توسط امریکا، دولت ملی سقوط کرد (28 مرداد 1322) و به قطار 12 مهر 1336 نرسیدیم!

قبل از قطار 29 تیر 1348، ملت ایران در سال 1346، هزینه بسیار گزافی را بابت تاج گذاری شاه می پردازد و بلیطش باطل می شود!

***

هوهو، چی چی. قطار انقلاب، قطار انقلاب! هوهو، چی چی. امروز، 22 بهمن 1357 ملت بزرگ ایران، پیروز شد! هوهو چی چی ... .

***

قرار بود قطار انقلاب از مسیر سبز توسعه برود؛ امّا ملّتی تنها بودیم و تا آمدیم آماده حرکت بشویم، جنگی بزرگ، ما را سال ها از قطار توسعه دور کرد؛ ولی باز، سر بلند کردیم

***

هو چی چی،قطار انقلاب در مسیر پیشرفت توسعه استفاده از انرژی هسته ای را انتخاب کرد.گفتند اعتماد نداریم شاید می خواهید بمب اتم بسازید باید اعتماد سازی کنید گفتیم اشکال ندارد .دیدیم برخی اطلاعات هسته ای  ما را دزدیدند گفتند شما حتی استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای نباید داشته باشید  مقاومت کردیم  غنی سازی 20درصد هم علی رغم مخالفتها انجام دادیم با خود فروشی برخی وافشای اطلاعات هسته ای برخی از دانشمندان مارا ترورکردند گفتیم ما ایستاده ایم واز حقوق خود کوتاه نمی اییم گفتند محاصره تان می کینم

گفتیم اگرچه محاصره اقتصادی سخت است ومشکلاتی را ایجاد می کند لیکن همراه هر سختی گشایشی نیز هست  "ان مع العسر یسرا"

یک روز یک روستایی داشت به تنهایی قدم می زد و در رویای آینده خود فرو رفته بود. زیر یک درخت ایستاد تا قدری استراحت کند و با خود فکر کرد : "کاشکی من ثروتمند بودم".

وقتی به خانه برگشت با شگفتی ملاحظه کرد که در محل خانه اش به جای کلبه او، یک خانه بزرگ قرار دارد و داخل آن پر از انواع جواهرات است. فورا ً فهمید که درخت آرزوها را یافته است. آن مرد جوان این موضوع را با هیچ کس در میان نگذاشت که ثروتش را از کجا بدست آورده است. همان شب آن دهکده را ترک کرد و دیگر هرگز در آنجا دیده نشد.

اما یک سال بعد با تبری به سراغ آن درخت آمد و ناسزاگویان ضرباتی بر آن وارد کرد. او در حالی که گریه می کرد می گفت تو به من نگفتی مورد حسد مردم قرار می گیرم و حالا بیچاره شده ام. من دیگر نمی توانم به کسی اطمینان کنم و نمی دانم که اگر کسی مرا دوست دارد بخاطر خودم است یا ثروتم. من شب و روز نگرانم که همه چیزم را از دست بدهم. چون بلد نیستم با این همه پول چکار کنم. او آنقدر به درخت ضربه زد تا خسته شد، اما درخت نیفتاد.


زمانی چند گذشت تا اینکه یک روز زن جوانی از همان روستا که در جنگل سرگردان بود برای استراحت زیر همان درخت نشست. او همانجا آرزویی به ذهنش رسید : "چقدر خوب بود که من مشهورترین زن دنیا می شدم."

وقتی به خانه رسید گروه کثیری از خبرنگاران با دوربین تلویزیونی شان در آنجا جمع شده بودند. به محض آنکه آنها زن جوان را شناختند با جیغ و فریاد اطراف او را گرفتند. زن از فشار جمعیت از حال رفت. فردا صبح که به هوش آمد دید خبرنگاران با دوربینهایشان هنوز آنجا هستند، دستی برایشان تکان داد و سوار یک ماشین لموزین شد و دیگر در آن حوالی دیده نشد.

اما سال بعد او پنهانی با یک تبر به طرف درخت آرزوها آمد و در حالی که دائما ً ناسزا می گفت، ضربات محکمی به آن درخت وارد کرد. او می گفت : "تو به من نگفتی که دیگر هیچکس مرا تنها نخواهد گذاشت. نگفتی من بدون اینکه مردم به من خیره شده باشند هیچ کجا نمی توانم بروم. به من نگفتی که کوچکترین پریشان احوالی من به صورت یک تراژدی بزرگ در رسانه ها منعکس می شود و هر روز صد ها نفر از من درخواست کمک می کنند، در حالی که من به سختی زندگی خودم را اداره می کنم! او ضربه محکمی به درخت آرزوها زد، اما درخت نیفتاد.


زمان های بیشتری گذشت تا اینکه روزی یک زن جوان که می خواست مادر شود،در جنگل قدم می زد. وقتی به زیر آن درخت رسید و از خیال داشتن یک کودک خوشحال بود با خود می اندیشید که من در این دنیا هیچ چیز جز عشق فرزند و شوهرم را نمی خواهم. چقدر خوب خواهد بود که آنها همیشه مرا دوست داشته باشند.

وقتی به خانه رسید شوهرش او را در آغوش گرفت و به او بسیار محبت کرد. دو هفته بعد کودکش متولد شد و از آن لحظه که کودک چشم گشود، عاشقانه به مادرش خیره شد.

مدتها از این تاریخ گذشت تا اینکه مادر دوباره به جنگل بازگشت. زن با لباس های کهنه و پاره پاره و با تبری در دست ناسزاگویان و خشمگین به آن درخت ضربه وارد کرد. او می گفت شوهرم آنقدر مرا دوست دارد که حاضر نیست از کنار من دور شود و به سر کار برود و حالا پولی برای گذران زندگی نداریم. کودکم در تمام لحظات گریه می کند، مگر اینکه من در کنارش باشم. گرچه آنها واقعا ً به من عشق می ورزند، اما من دیگر آرامش ندارم، من بدبخت ترین زن روی کره زمین هستم.